Jan Ewangelista– jeden z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa, syn Zebedeusza i Salome, brat Jakuba Większego (Starszego) Apostoła. Według starodawnej tradycji chrześcijańskiej stał za napisaniem Ewangelii i Apokalipsy św. Jana oraz 3 listów w Nowym Testamencie. Święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego. Wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej Kanonu rzymskiego.
Jan był synem Zebedeusza i Salome, młodszym bratem Jakuba Starszego. Pochodził z Galilei, prawdopodobnie z Betsaidy. Początkowo Jan był uczniem Jana Chrzciciela, ale potem razem ze św. Andrzejem poszedł za Jezusem. W chwili powołania przez Jezusa pomagał ojcu w rybactwie nad Jeziorem Galilejskim (Genazaret, Kinneret). Powołany został wraz ze swym bratem Jakubem oraz z Piotrem i Andrzejem.
Uważany jest za najmłodszego z apostołów i umiłowanego ucznia Jezusa. Należał do trzech wybranych uczniów, których Jezus zabierał ze sobą w szczególnych momentach swej misji. W ten sposób Jan stał się świadkiem wskrzeszenia córki Jaira, tajemnicy przemienienia na Górze Tabor i zmagań Jezusa w Ogrodzie Getsemani. Chrystus nadał Janowi i Jakubowi przydomek- "Synowie gromu".
Ewangelia Łukasza ukazuje szczególną więź Jana z Piotrem. Im dwom powierzył Jezus przygotowanie ostatniej Paschy. Według tradycji to właśnie Jan był tym, który w jej trakcie spoczywał na piersi Mistrza i był ponaglony przez Piotra, by zapytać o to, kim jest zdrajca.
Tylko Jan pozostał do końca wierny Panu Jezusowi - wytrwał pod krzyżem. Dlatego Chrystus z krzyża powierza mu swoją Matkę, a Jej - Jana jako przybranego syna.
Po zmartwychwstaniu Jan z Piotrem poszli razem do grobu. Jan był też świadkiem uzdrowienia przez Piotra paralityka.
O Janie Apostole wspomina także św. Paweł Apostoł w Liście do Galatów. Nazywa go filarem Kościoła. Jeśli chodzi o zestaw tekstów ewangelicznych, w których jest mowa o św. Janie, to ich liczba stawia go zaraz po św. Piotrze na drugim miejscu. Łącznie we wszystkich Ewangeliach o św. Piotrze jest wzmianka aż na 68 miejscach (193 wiersze), a o św. Janie na 31 miejscach (90 wierszy).
Jan przebywał przez wiele lat w Jerozolimie, potem prawdopodobnie w Samarii, a następnie w Efezie. To tam napisał Ewangelię i trzy listy apostolskie. Wynika z nich, że jako starzec kierował niektórymi gminami chrześcijańskimi w Małej Azji. Z Apokalipsy dowiadujemy się, że były to: Efez, Smyrna, Pergamon, Tiatyra, Sardes, Filadelfia i Laodycea.
Tradycja wczesnochrześcijańska okazywała żywe zainteresowanie losami św. Jana Apostoła po zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu Pana Jezusa. Według niej Jan głosił Ewangelię albo w samej Ziemi Świętej, albo w jej pobliżu, a to ze względu na Matkę Bożą, nad którą Chrystus powierzył mu opiekę. Po wybuchu powstania żydowskiego Jan schronił się zapewne w Zajordanii, gdzie przebywał do końca wojny, tj. do roku 70 (zburzenie Jerozolimy). Stamtąd udał się do Małej Azji, gdzie pozostał aż do zesłania go na wyspę Patmos przez cesarza Domicjana (81-96). Po śmierci cesarza Apostoł wrócił do Efezu, by tu za panowania Trajana (98-117) zakończyć życie jako prawie stuletni starzec. Potwierdzają to św. Ireneusz i Polikrates, biskup Efezu (ok. 190 roku).
W wieku II lub III powstał w Małej Azji apokryf Dzieje Jana. Do naszych czasów dochowały się jego znaczne fragmenty. Według tego pisma Domicjan wezwał najpierw Jana do Rzymu. Nie miał jednak odwagi skazać starca na gwałtowną śmierć, dlatego zesłał go na wygnanie na wyspę Patmos, by na tej skalistej, niezaludnionej wyspie Morza Egejskiego zginął powolną śmiercią. Główną treścią apokryfu są cuda, jakie Jan miał zdziałać w Rzymie i w Efezie.
Utrwaliło się podanie, że Domicjan usiłował najpierw w Rzymie otruć św. Jana. Kielich pękł i wino się rozlało w chwili, gdy Apostoł nad nim uczynił znak krzyża świętego. Wtedy cesarz kazał go męczyć we wrzącym oleju, ale Święty wyszedł z niego odmłodzony. Według podania, cesarz Nerwa (96-98) miał uwolnić św. Jana z wygnania. Apostoł wrócił do Efezu, gdzie zmarł niebawem ok. 98 roku. Jako więc jedyny z Apostołów zmarł śmiercią naturalną.
Swoją Ewangelię napisał Jan prawdopodobnie po roku 70, kiedy powrócił do Efezu. Miał w ręku Ewangelie synoptyków (Mateusza, Marka i Łukasza), dlatego jako naoczny świadek nauk Pana Jezusa i wydarzeń z Nim związanych nie powtarza tego, co już napisano, uzupełnia wypadki szczegółami bliższymi i faktami przez synoptyków opuszczonymi
Pierwszymi adresatami Ewangelii św. Jana byli chrześcijanie z Małej Azji. Znali oni dobrze Jana, nie musiał się więc im przedstawiać. W owych czasach rozpowszechniały się pierwsze herezje gnostyckie: ceryntian, nikolaitów i ebionitów. Dlatego Ewangelia św. Jana nie ma charakteru katechetycznego, jak poprzednie, a raczej historyczno-teologiczny. Jan wykazuje, że Jezus jest postacią historyczną, że jest prawdziwie Synem Bożym. Tradycja za symbol słusznie nadała mu orła, gdyż głębią i polotem przewyższył wszystkich Ewangelistów.
Św. Jan jest patronem Albanii i Azji Mniejszej, aptekarzy, bednarzy, dziewic oraz zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, litografów, papierników, pisarzy, oraz: owczarzy, płatnerzy, skrybów, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl oraz wdów.
Święto liturgiczne w Kościele katolickim, anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 27 grudnia. W Kościołach mariawickich ten dzień obchodzony jest wyjątkowo uroczyście, kapłan poświęca wino, które rozdawane jest wiernym jako lekarstwo. Dodatkowo niektóre Kościoły starokatolickie (w tym mariawici) 6 maja wspominają św. Jana w oleju.
Atrybutem św. Jana jest m.in. orzeł. Symbol ten nawiązuje do wizji proroka Ezechiela (Ez 1), do której nawiązuje również Apokalipsa św. Jana. Przypisano mu go podobno z powodu wyżyny, na jaką się wzniósł tworząc pierwszy rozdział Ewangelii Jana.
Pozostałe atrybuty: diakon Prochor, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem
